Steriliseren van instrumentarium in ontwikkelingslanden.

Teun Rietmeijer.

De WIP richtlijn is er helder over dat daar waar invasief gewerkt wordt het instrumentarium steriel dient te zijn. Bij een eenvoudige extractie is thermisch gedesinfecteerd instrumentarium voldoende. Omdat een thermodesinfector in ontwikkelingslanden vaak ontbreekt en je toch voor een gecontroleerde procesgang kiest komt sterilisatie vaak als enige optie in aanmerking. Uiteraard dient er eerst huishoudelijk te worden gereinigd alvorens wordt overgegaan tot sterilisatie.

N.B. Chemische desinfectie is sterk af te raden in verband met de ongecontroleerde procesgang en het niet geringe ARBO-probleem.

Hogedrukpan als sterilisator in ontwikkelingslanden

Een hogedrukpan, ook wel snelkookpan of pressure cooker genoemd, is een pan waarin levensmiddelen onder druk worden gekookt, waarbij de kooktemperatuur hoger is dan 100°C. Een hogedrukpan wordt tegenwoordig gemaakt van roestvast staal of aluminium. Het deksel zit met een goed afdichtend rubber en een klemconstructie (bajonetsluiting) aan de pan vast. Bovenin het deksel zit een klep waaruit de stoom kan ontsnappen. De klep wordt dichtgehouden door een gewicht, waarmee de druk geregeld kan worden. Naast deze klep heeft men meestal nog een klein breekplaatje of rubber dopje dat uit het deksel gedrukt kan worden als de klep onverhoopt niet mocht werken. In 1679 werd de snelkookpan door Denis Papin uitgevonden, in 1915 verscheen de eerste aluminium hogedrukpan, in 1937 bracht Alfred Vischler een kleine hogedrukpan op de markt die bedoeld was voor de moderne keuken.

De pan, die een inhoud heeft van rond de 3 liter wordt voor het koken gevuld met een laagje water van ongeveer 1 cm. Op de bodem komt een treefje te staan, met daarop een of meer houders waarin de instrumenten worden gedaan.

Als de pan afgesloten en verwarmd wordt, loopt de temperatuur van het water op. Bij 100 °C op zeeniveau gaat het water koken en begint de pan te sissen. Vervolgens zorgt de verhoogde druk ervoor dat het deksel afsluit. Vervolgens wordt het gewichtje op het ventiel geplaatst. Nu kan de druk in de pan toenemen, tot de ingestelde druk (door middel van een gewichtje) bereikt is en nu blaast de stoom via dit overdrukklepje. Door de hogere druk kan de temperatuur van het water en van de stoom die in de pan zit oplopen tot 120 ° C De behaalde temperatuur is afhankelijk van de druk, dus afhankelijk van het gewicht op de klep .Ik vond opgegeven waarden van snelkookpannen vaak op 120 °C met uitschieters van 118°C tot 130°C, dus controleer de gebruiksaanwijzing van de hogedrukpan. Men moet de warmtebron zodanig afstellen dat er wel stoom wordt afgeblazen, maar ook niet teveel, omdat men kookt met relatief weinig water. Afkoelen van de pan moet voorzichtig geschieden omdat de temperatuur hoog is en men zich kan branden aan eventueel ontsnappende stoom. Gebruik een ovenwant !

Kookpunt

Het kookpuntvan een zuivere stof is de maximumtemperatuur waarbij de vloeistof vloeistof blijft. Toevoegen van energie leidt tot overgang van de vloeistoffase naar de gasfase. Bij voortdurende verhitting blijft de temperatuur van de vloeistof op het kookpunt, totdat alle vloeistof is verdampt. Dit proces van verdamping waar dampbellen in de vloeistof ontstaan en naar boven gaan onder de invloed van de zwaartekracht noemt men koken.Een andere definitie van het kookpunt is "de temperatuur waarbij de dampdruk van de vloeistof gelijk is aan de atmosferische druk".

De temperatuur waarbij een vloeistof kookt is afhankelijk van de heersende druk. Bij 1 atmosfeer of 1 bar (luchtdruk op zeeniveau, 101,135 kPa) is het kookpunt van water 100 °C, of eigenlijk, meer precies: 99,97 °C. Op de Mount Everest waar de luchtdruk ongeveer 0,4 bar is, is het kookpunt van water slechts 70 °C. En in een hogedrukpan kookt het water bij 120 °C. en 2 bar.(zie onderstaande grafiek)De damplijn die de dampdruk uitzet tegen de temperatuur laat zien bij welke druk welk kookpunt hoort. Hieronder is de damplijn voor water weergegeven.

De damplijn loopt van het tripelpunt tot het kritische punt. Onder het tripelpunt en boven het kritisch punt is geen kookpunt.

De vraag die vaak gesteld wordt is of de kooktijd moet worden bijgesteld met de hoogte waarop je steriliseert.

Laten we de procesgang nog eens nalopen:

De hogedrukpan wordt op het vuur gezet, het gewicht wordt nog niet op het ventiel geplaatst.

We zitten op 3000 meter . Het water komt aan de kook bij 90°C

We plaatsen het gewichtje op het ventiel. Op dat moment is de snelkookpan een

gesloten systeem en onafhankelijk van de buitenluchtdruk.

De conclusie is dan ook dat we met een snelkookpan de kooktijd niet hoeven aan te passen aan de hoogte

Snelkookpannen (pressure cookers) kunnen gebruikt worden om gerechten sneller te koken. Autoclaven worden gebruikt voor het steriliseren van kompressen en medische apparatuur bij een temperatuur van ongeveer 120°C. en een druk van ongeveer 1500 mm Hg, (2 bar). Het kookpunt van water is afhankelijk van de uitwendige druk. In een snelkookpan bijvoorbeeld wordt het water verwarmd in een gesloten ruimte waardoor hogere kookpunten kunnen worden bereikt door de druk te doen stijgen.

Hoogte Druk mm Hg Druk Bar Kookpunt

zeeniveau 760 1 100°C

3000 m 530 0.7 90°C

Mt Everest 300 0.4 70°C

snelkookpan 1500 2 120°C

Tijd-temperatuur combinatie nodig voor het doden van 106 sporen

van Bacillus stearothermophilus.

Vochtig verhitten, autoclaaf Droogsterilisator

Temperatuur Tijd Temperatuur Tijd

100ºC 20 uren

110ºC 2,5 uur

115ºC 50 minuten