Cursus: Tandheelkundig vrijwilligerswerk voor achtergebleven groepen

Houten (NL) - organisatie: DHIN (Dental Health International Nederland)
Verslag gebaseerd op aantekeningen van Inge Stassen

Gaatjes vullen of kiezen voor ontwikkeling  (i.v.m. ziekte van Martin Teunissen door Paul van Vugt)
Martin Teunissen is relatiebeheerder van Impulsis. Impulsis is het loket voor ontwikkelingssamenwerking van ICCO, Kerk in Actie en Edukans. Impulsis ondersteunt particulier initiatief, dat wil zeggen: scholen, kerken, stichtingen, etc. die vanuit Nederland betrokken zijn bij een ontwikkelingsproject. Als relatiebeheerder is Martin Teunissen betrokken bij advies, training en projectbeoordeling op het gebied van gezondheidszorg.
Na zijn bedrijfskundige opleiding aan de Hogeschool voor Economie en Management is hij in dienst gekomen van de Generale Diaconale Raad van de Nederlands Hervormde Kerk waar hij als projectmedewerker gewerkt heeft voor diverse werkvelden, sociale zekerheid, vluchtelingenbeleid, jeugddiaconaat en gehandicaptenbeleid. Daarna is hij diaconaal consulent geworden voor de Provinciale Kerkvergadering Utrecht waar hij verantwoordelijk was voor de advisering van de plaatselijke diaconieën en verzorgde trainingen voor kerkelijke vrijwilligers.

 PowerPoint Presentatie zie hier.

 

We moeten ernaar streven om armoede en slecht bestuur aan te pakken en een duurzame ontwikkeling in gang te zetten waardoor onze interventie niet meer nodig is.
Uitgangspunten:

Geen schade veroorzaken: bijv: een gratis dienst kan lokaal verstoring geven van de markt. Ook zijn er culturele verschillen waarmee we rekening moeten houden.
Laat de verantwoordelijkheid waar deze hoort; interventie is tijdelijk! Vraag je ook af wat er zou gebeuren als je niets zou doen…
Heb vertrouwen in de lokale organisatie. Meestal is er meer dan die ene charismatische persoon waarmee je te maken hebt.
Hou vast aan je eigen normen, evidence based tandheelkunde toepassen en niet zelf experimenteren.
Bouw een netwerk op (capaciteitsopbouw) naar de overheid om verantwoordelijkheid over te dragen en om continuïteit te bevorderen en naar andere organisaties om te leren van elkaar en om dubbel werk te voorkomen.
Wat is het impactniveau, wat wil je bereiken ? (doel op voorhand stellen)
Waar rapporteer je op?

 

Mondgezondheid wereldwijd  (Wim van Palenstein)

Wim van Palenstein Helderman is emeritus hoogleraar ‘Oral Health Development’ (Nijmegen). Afgestudeerd in 1967 aan de Universiteit Utrecht en gepromoveerd in 1975 aan dezelfde universiteit. Daarna visiting scientist aan Forsyth Dental Center in Boston. Hij was hoogleraar in ‘Community and Preventive Dentistry’ aan de Universiteit van Dar es Salaam in Tanzania en coördinator van het samenwerkingsplan (Nederland-Tanzania) bij de opzet van een nieuwe faculteit tandheelkunde in Dar es Salaam, consultant voor de WHO in een aantal Aziatische landen en vice-chairman van de World Dental Development Health Promotion Committee van de FDI.

Momenteel heeft hij zitting in de board van twee buitenlandse tijdschriften en is mederedacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde, bestuurslid  van de NGO ‘Fit for School’ in the Filippijnen en tot voort kort van Dental Health International Nederland (DHIN).
PowerPoint Presentatie zie hier

 

Caries is de belangrijkste mondziekte qua belasting en financiën.

Is restauratief werk wat we moeten doen ? Of is preventie belangrijker ?

 

 

 

 

 

 

In het dorp Koraro in Ethiopië is een Oral Health Survey geweest: 50% van de mensen had tandpijn. Onderzoek in andere landen toont vergelijkbare percentages. In al die landen is dat  het derde belangrijkste gezondheidsprobleem

Behandeling van cariës is zeer duur.  In lage-inkomen landen komt veel onbehandelde cariës voor, vooral bij kinderen. Zeker de melkgebitten worden niet behandeld.

Levensverwachting is niet enkel afhankelijk van geld, maar ook van gedrag, kennis, opleiding, dat wat aanwezig is in zo'n land, dat wat goedkoop is. (bijv. suiker is in sommige landen erg goedkoop en is één van de weinig beschikbare voedingsmiddelen)

Er zijn heel veel factoren die inspelen op het gedrag en  dat maakt het moeilijk om gedrag te veranderen. bijvoorbeeld: roken, voeding, hygiëne.

Opmerking: studies hebben aangetoond dat het poetsen op zich niet zorgt voor minder cariës, poetsen met fluor wel….(!)

 

 

WHO: 1978: Essential activities in Primary Health care: Oprichten van gezondheidscentra in lage- loonlanden, gericht op preventie werd als doel gesteld maar er was toen absoluut geen aandacht voor mondzorg.

Dat had toen een aantal redenen, maar intussen is er nog niet veel veranderd in die landen. Terwijl de tandheelkunde sinds die tijd een enorme vooruitgang kent. Het excuus van de overheden is altijd dat tandheelkunde te duur is.

 

               Village health centre in Bangladesh

Hoe kun je dan een omslag bereiken?

Voorstel:
Oral Health Care Package met als onderdelen:

Oral Urgent Treatment (OUT): extractie, abces insnijden, sterilisatie met hogedrukpan.
Affordable Fluoride Toothpaste (AFT)
Atraumatic Restorative Treatment (ART) maar dit vraagt alweer meer materiaal en opgeleide krachten. 


Wat gebeurt met diëetadvies? Dieetadvies gaat het ene oor in en het andere oor uit. Een gedragsverandering kun je alleen maar bereiken door te laten doen, bijv. kinderen laten  poetsen op school. 
Als je hulp brengt, dan moet je zoveel mogelijk aansluiten bij wat er lokaal haalbaar is.
De mensen moeten onafhankelijk worden (empowerment ipv dependency). Je moet samenwerken met de lokalen ook al gaat dat langzaam.
Het is niet genoeg om goed te doen, het moet goed gedaan worden.
Tot welk niveau ga je? Extracties, vullingen, endo? De lokalen moeten het voort kunnen zetten als je weg bent. (sustainability). 
(Nieuw in Nederland: “gewoon gaaf behandeling” er moet absoluut meer ingezet worden op preventie) 
Opmerking: ook in eigen land denken we alleen in restauraties. Waarom gaan de mondhygiënistes niet naar de consultatiebureaus om met de moeders te praten???
Welk verhaal heb je politiek ?
Als je het hebt over gaatjes, dan heeft dit een lage prioriteit. maar als je over abcessen gaat praten, dan is er wel interesse, dus moet je bij kinderen in lage-loonlanden niet de gaatjes gaan scoren, maar wel de abcessen (PUFA!) omdat dit wel een gezondheidsrisico inhoudt !
 

Hoe denkt de politiek in lagelonenlanden het mondzorgprobleem op te lossen ?
Meer tandartsen opleiden? Dat werkt niet. In 1985 had Syrië 2000 tandartsen. 70% van de cariës bij volwassenen en 85% bij kinderen was onbehandeld. In 2004 waren er meer dan 15000 tandartsen
(1 op 1000 inwoners) maar het percentage onbehandelde cariës was onveranderd. 
In India bijvoorbeeld worden veel opleidingen aangeboden door ondernemers. Daar zijn steeds meer middenklassers die hun kinderen een goede opleiding willen bieden. Zo creëert men een overaanbod aan tandartsen die moeten concurreren, en aan overbehandeling gaan doen. Dus, meer tandartsen is de oplossing niet.

Wat is de oplossing dan wel? Veel meer aan preventie gaan doen onder andere in de kind-moeder-kliniek.

 

Fit for School:

Een effectieve mogelijkheid is  Fit for School. (Bella Monze , Habib Benzian & Jana Kern)  Niet vertellen wat ze moeten doen, maar gewoon laten doen.

De overheid heeft een belangrijke taak om de duurzaamheid van zo'n project te bevorderen. In de Filipijnen worden leraren niet enkel beoordeeld op de kwaliteit van hun lesgeven, maar ook of hun project goed loopt. Intussen zitten in de Filippijnen al 3 miljoen kinderen in dit programma….

Effect van Fit for School:
Kinderen met abcessen hebben een hele lage BMI. Als je die behandelt, dan stijgt de BMI. Dus onbehandeld tandbederf heeft wel degelijk een effect op de algemene gezondheid.
Absentie op school nam ook af dankzij Fit for School.

De school moet een gezonde omgeving worden. Ouders moeten hier aan meewerken. Zij hebben een gedeelde verantwoordelijkheid. Zij helpen mee om watervoorzieningen met zeep te maken met lokale materialen en zij voorzien in onderhoud. Dagelijkse hygiëne maakt deel uit van het schoolprogramma.

Hoe moet je tandenborstels bewaren op school en hoe lang mag je ze gebruiken?
Volgens het Journal of Dental Research kun je een tandenborstel gerust een jaar gebruiken.

Het is trouwens ook nooit aangetoond dat bacteriën op de tandenborstel schadelijk zijn voor de gezondheid.

Lokaal gemaakte tandpasta: vloeibaar en in dispenser is hygiënischer en goedkoper.
(Colgate wilde het niet maken in de Filippijnen, een lokale handelaar wilde dit enkel maken als hij een officieel certificaat kreeg !!!).

 

Infectiepreventie   (Teun Rietmeijer)

A.G.M. (Teun) Rietmeijer (Amsterdam,1946) is afgestudeerd in 1973 aan de UVA als tandarts en had van 1974- 2010  een solopraktijk in Laren (NH). Hij is sinds 1973 lid van het Ivoren Kruis en de NMT. Naast zijn werk als algemeen practicus  is hij lid dan wel voorzitter (geweest) van diverse werkgroepen en commissies van de NMT. Zo was hij 10 jaar lang voorzitter van de afdeling ’t Gooi e.o. en lid / voorzitter van de Werkgroep Infectie Preventie (WIP) en als zodanig medeauteur van de Richtlijn Infectiepreventie van 1995 en de updates van 2007 en 2015. Hij was tot voor kort voorzitter van het Ivoren Kruis. Hij verzorgt cursussen over infectiepreventie en is auteur van diverse artikelen over dit onderwerp. Hij  begon in 2008 als vrijwilliger een tandheelkundige hulppost voor dak- en thuislozen  en onverzekerden op de Oudezijds Voorburgwal  in Amsterdam in  samenwerking met de bestaande medische eerstelijns opvang op dit zelfde adres n.l de Kruispost. Hij is adviseur van Dental Health International Nederland (DHIN).
PowerPoint Presentatie zie hier.     Achtergrond Infectiepreventie zie hier.

 

The dentist of Jaipur. Een filmpje dat laat zien hoe het er soms aan toe gaat.


Doel van infectiepreventie: (volgens ALARA principe): voorkomen van (kruis)besmetting. Routes: Direct, versmering, nevel.

Nieuwe richtlijn: handhygiëne poster: hoe moet je de handen wassen ?

 

Bij gebruik van handschoenen wordt de handhygiëne vaak verwaarloosd !

3 maatregelen: reinigen, desinfectie, sterilisatie

 



Praktijkorganisatie: gescheiden routes voor schoon en vuil,  praktijkprotocollen, RDS protocollen, werkbesprekingen. 

Tip: Vuil materiaal onder de uitgiftetafel doorschuiven.

 

 

Het gaat om: 12 soorten bacteriën, 13 soorten virussen, wat schimmels, gisten en prionen.

Voorbeeld: veel mensen bij elkaar (bijv: cruise-schip): kans op NORO-virus. Dus er worden maatregelen genomen: handhygiëne, borrelnootjes in glaasje waar je met je handen niet aan kan.

Gevaren: Hepatitis B, (multiresistente) TBC, HIV, Legionella.
Vaccinaties: Hepatitis (A) en B, Infectieziekten van het Rijksvaccinatieprogramma.

Het grootste gevaar zit niet in infectieziekten.

 

Preventieve maatregelen voor het THK team: je behandelt alle mensen als potentieel besmettelijk: bril, handen wassen, handalcohol, handschoenen, mond-neusmasker, vaccinatie, praktijkorganisatie.

Tip: niet te veel tegelijk extraheren: één, maximaal twee extracties: omwille van de wondgenezing (risico voor de patiënt !). 

Tip: verre reizen: >> 6 uur vliegen: kans op trombose (veel water drinken, aspirine profylaxie ?)!!

Tip: jet lag: “met de locals naar bed”

 

 

 

 


Tip: Naalden in fles en verbranden. Doe dit zelf !
 

 

Tip: water filteren: Tulip waterfilter (www.tulipwaterfilter.nl): Aqua for all !! ( Hepatitis A gaat via ontlasting en gaat door de filter !!)

 

Sterilisatie bij gebrek aan autoclaaf:

Niet chemisch desinfecteren !!!! niet uitkoken !!!

Best is een hogedrukpan !

Bij 1 bar ligt het kookpunt bij 100°. Op 3000 m (0,7 bar) ligt het kookpunt op 90°.

Op 100° moet je 20 uren koken. Hogedrukpan: 121° 15 minuten !!! Autoclaaf: 134° !!

Toekomst: Solar Autoclave: solar steam. (Rice university) ???

 

Infecties en Pijn (Tiné Kloosterman)

J (Tiné) Kloosterman  (16 augustus 1955) is als tandarts afgestudeerd aan de RUG in april 1979. Hij was tandarts bij de Koninklijke Luchtmacht 12e Groep Geleide Wapens Hesepe BRD van augustus 1979 tot september 1981. Daarna volgde hij de opleiding tot kaakchirurg voor het Ministerie van Defensie aan de RUU/AZU van  oktober 1981 tot oktober 1985. Hij was verbonden als kolonel-tandarts kaakchirurg aan het Militair Hospitaal van oktober 1985 tot januari 1992. Daarna was hij kaakchirurg aan het Flevoziekenhuis in Almere van december 1991 tot mei 2002 en kaakchirurg aan het Diakonessenhuis Utrecht/Zeist van november 2002 tot heden. In maart 2007en april 2009 deed hij vrijwilligerswerk aan het Dhulikel Hospital in Nepal

PowerPoint Presentatie zie hier.

 

Medische ontwikkelingshulp: biedt elementaire hulp + opleiden en ondersteunen van lokale mensen. (Locals bij het project betrekken, anders wordt het niets.)

MKA-aandoeningen: aangeboren aandoeningen (oa schisis), gezwellen, infecties (meestal uitgaande van het gebit wegens slechte mondgezondheid), HIV-gerelateerde aandoeningen.

Voor je vertrekt moet je kijken of je diploma daar geldig is en of je verzekerd bent!

Eenmaal aangekomen: Je begint met  “inkwartieren en triage”: patiëntselectie

Sterfte van hulpverleners: deelname aan het verkeer, klussen aan elektriciteit, NIET aan HIV, Hepatitis of TBC…

Ziekten van hulpverleners: 1- Tropische ziekten door: Ontbrekende klamboe: malaria
                                                                                     Onvoldoende DEET: dengue, malaria
                                                                                      Zwemmen in zoet water: bilharzia
                                            2- Reizigers-diarhoea:       Rauw of opgewarmd voedsel
                                                                                      NIET infecties Hepatitis, HIV of TBC

Ga er van uit dat elke patiënt een potentieel risico is (net zoals je hier zou moeten doen). 

 

Pathologie die je kunt tegenkomen:

 

 

 

 

  

Als je zelf niet ervaren bent in extraheren, dan moet je dat ook niet gaan doen in een ontwikke-lingsland !!

Ga nooit onder je eigen normen werken !

 

Basis setje extractie:

Eén rechte hevel 

 

 

Eén worteltang

 

 

Eén premolaartang boven

 

 

 

Eén premolaartang onder

Dentogene infecties: abces met zwelling

!!!!Cave: pat vraagt om pijnstillers, en … verkoopt deze !

of nog: je verdooft de patiënt, en dan loopt die weg omdat hij geen pijn meer heeft. 

 

Fluoridetandpasta, een wondermiddel (Wim van Palenstein)

 PowerPoint Presentatie zie hier.

 

 


De enige evidence-based preventieve toepassing die de cariësactiviteit vermindert is die met fluoride. 

De enige andere preventieve toepassing tegen cariës is fissuurlak (Mejare et al, 2015).

 

Wat is de gemiddelde cariësreductie van F toepassingen ? (onderzoek naar het effect van F spoelen, tandpasta, gel en vernis) 20 à 30 %. Maar dit onderzoek is allemaal kortdurend.

 

Waterfluoridering: na 3 jaar: 20 à 30 %, maar na 10 jaar: 50%…

Voor tandpasta weten we niet hoe groot de cariësreductie is, want er zijn geen studies.

 

Er is sinds de jaren ’50 een enorme daling van de cariësprevalentie in Europa, Latijns-Amerika,… sinds gebruik van F tandpasta.

 

Voor voldoende concentratie Fluoride moet je na 12 uren

opnieuw poetsen met Fluoride. 

Plaque zit wél in de weg, dus je moet de plaque laag

goed wegpoetsen.

 

Het effect van waterfluoridering is veel minder in vergelijking met F tandpasta.

WHO resolutie ivm fluoridering: Water fluoridering is een doodlopende weg: ten eerste heeft niet iedereen toegang tot dit water, ten tweede: de consument wil zelf beslissen of hij Fluor inneemt of niet. In sommige landen is er al Fluoride in het drinkwater. Maar dan nog kun je Fluoride tandpasta gebruiken (WHO Beijing resolutie 2007).

Fluoride in tandpasta bindt zich aan calcium, hierdoor krijg je calciumfluoride en dat is inert. Alleen het Fluoride-ion is geladen en kan zich binden aan andere componenten.

In ontwikkelingslanden kom je SMFP-Na2PO3F tegen: stabiel en goedkoper want het bindt zich niet aan calcium. Toch is de PO3F minder stabiel in tropische omstandigheden !!! Dat is een probleem in die landen: als de tandpasta wat ouder wordt, dan werkt dat niet meer, de ppm daalt dan gevoelig.

Welke tandpasta moet je dan selecteren in die landen ? Verpakking lezen: SMFP 0,76% F concentratie = 1055 ppm (mg F per kg).

NaF 0,22% F concentratie = 995 ppm

Maar als er calcium in zit, dan moet je kijken naar de vervaldatum !!

Dus: kies een tandpasta met silica en zonder calcium abrasieven. Als dit niet op de verpakking staat, kies dan een 1500ppm tandpasta voor kinderen van meer dan 6 jaar oud.

Tip: advies aan kinderen: Twee maal per dag poetsen met fluoride tandpasta en dagelijks niet meer dan 7 suikermomenten.

 

Doelstellingen DHIN (Paul van Vugt)

P.J.G.van Vugt (Paul) studeerde in 1974 af aan de universiteit van Utrecht. Vanaf dat jaar tot april dit jaar werkte hij in een groepspraktijk in Vlaardingen. In 2003 heeft hij in Nepal zijn eerste ervaring opgedaan met ontwikkelingswerk. Na die tijd heeft hij samen met zijn vrouw en een collega de stichting Dentamigos opgericht. Deze stichting streeft ernaar kleinschalige tandheelkundige hulp te verlenen in Peru. Paul is sinds 2006 tien keer de bergen rondom Cusco ingetrokken om daar in een aantal dorpen de tandheelkunde te brengen. Sinds enige jaren is er ook een overeenkomst met de universiteiten aldaar om samen te werken in het project.  Als tegenprestatie geeft Dentamigos tijdens de werkzaamheden een lezing over een interessant tandheelkundig onderwerp. Via dit werk is hij in contact gekomen met DHIN en heeft enkele jaren in het bestuur gezeten alvorens hij het voorzitterschap in 2011 heeft aanvaardt..

PowerPoint presentatie zie hier.


Ontwikkelingshulp is complex:

 

  “de Gouden Regels”:

  • Inventariseer de bestaande hulporganisaties (inclusief overheid)  en sluit je hierbij aan
  • Inventariseer de hulpvraag
  • Vraag workpermits aan en hou je aan de regels voor bevoegdheid
  • Organiseer een (permanente) pijnbestrijding
  • Organiseer het 2 x daags gebruik van een goede fluoridentandpasta
  • Organiseer een opleiding voor basistandheelkunde
  • Leer hygiënisch werken
  • Introduceer ART indien aan bovenstaande punten is voldaan
  • Benader overheid, politici en beleidsmakers
  • Evalueer en hou toezicht op afstand
  • Lever tandheelkunde op het niveau van de locale tandheelkunde
  • Win het vertrouwen


1976 Oprichting DHIN door Ruud Karsten: ondersteuning van Vrijwilligers en NGO’s met materiaal

2011 Informatiecentrum en samenwerken met NGO’s en vrijwilligers

2015 Nieuwe locatie met cursusruimte.     

 

Doelstellingen van DHIN:

  1.  Verbeteren preventieve zorg
  2.  Verbeteren toegankelijkheid van de      mondzorg
  3.  Verbetering van de werkomstandigheden  van mondgezondheidswerkers
  4.  Verbeteren van de hygiëne

Onbehandelde cariës is het grootste
probleem 
voor de gezondheid:

  • Pijn
  • Eet- slaapgedrag
  • Groei en gezondheid
  • Schoolverzuim
  • Cognitieve ontwikkeling

 

Een project opzetten: houd rekening met de lokale wetgeving, maak gebruik van cochrane, VN resoluties, ministerie van onderwijs, ministerie van gezondheid, lobbyen voor samenwerking !! Geef hulp op het niveau van het land. eenvoudig instrumentarium voldoet.

Duurzaamheid wordt best bekomen met combinatieaanpak (bijv: Fit for School).

 

 

 

Effecten van voorlichtingsprogramma’s op mondgezondheid: kennis betekent nog niet dat het gedrag verandert. Conventionele voorlichtingsprogramma’s zijn meestal niet effectief: individuen bepalen zelf hun persoonlijk gedrag.
Er moet aan een aantal voorwaarden voldaan worden om een gedragsverandering te krijgen: Het moet een bewezen verbetering geven, je moet er wat aan hebben en de structurele mogelijkheden moeten er zijn om dit uit te voeren. (bijv: betaalbare en effectieve tandpasta)

Geef hulp op het niveuau van het land.

Basale mondzorg niet overstijgen.

Wil je de gezondheid verbeteren dan moet je ook omgevings- factoren en persoonlijke vaardig- heden  veranderen

 

De sociale omgeving is bepalend voor gezond gedrag. Zoek steun in de regio, betrokkenheid van ouders, lokale autoriteiten, samenwerken met lokale zorgverleners.

Leid hulpkrachten op (bij voorkeur vrouwen!)

Wat als je weer vertrekt ? Zorg voor continuïteit.

Exit strategie: Na verloop van tijd moet het project zichzelf kunnen bedruipen!

 

 

In Nederland gaat nu 0,7% van het BNP naar ontwikkelingshulp, dat zal teruggebracht worden naar 0,52% !! ontwikkelingshulp staat onder druk.