WvPH 6-4-2014

Schoolgezondheidsprogramma’s

Een bekend voorbeeld van schoolgezondheidsprogramma’s is het ‘Fit for School’ programma uit de Filippijnen. De laatste jaren is dit programma opgezet door NGO’s die actief zijn in de tandheelkunde. Helaas zijn NGO’s vaak onvoldoende geïnformeerd over alle aspecten van ‘Fit for School’ die voor een succesvolle invoering van belang zijn. Daardoor komt de effectiviteit en duurzaamheid van ‘Fit for School’ in gevaar. Bovendien hebben NGO’s de neiging ‘Fit for School’ programma’s op te starten vanuit de zorgverlenersoptiek dat het ‘een goed programma is’. Die overtuiging gaat gemakshalve voorbij aan wat de lokale omgeving ervan zou kunnen vinden. Intensief overleg waarbij de lokale meningen worden gehoord is van cruciaal belang. Als bijvoorbeeld ouders niet bij ‘Fit for School’ worden betrokken geven ze niet de noodzakelijke feedback aan wat kinderen op school in ‘Fit for School’ hebben geleerd waardoor gezondheidsvoorlichting helaas niet werkt.

Waaraan gedacht moet worden

Om te zien of ‘Fit for School’ ook onder lokale omstandigheden uitvoerbaar is, kan het opzetten van een pilot nuttige informatie geven. Bij de planning van een pilot op 2 tot 3 scholen moet er allereerst voldoende overleg zijn met de regionale onderwijsautoriteiten en het plaatselijke schoolpersoneel. Hun visies over het belang en de haalbaarheid van de 3 verschillende componenten van ‘Fit for School’ zijn belangrijk. Misschien zien de lokale autoriteiten soil transmitted helminth (STH) infecties niet als een probleem. Probeer te achterhalen waarom ze dit niet als probleem zien en zoek uit of er epidemiologische gegevens zijn over STH in het land waar u werkt. Meer dan 1.5 miljard mensen hebben STH. STH komt vooral veel voor bij kinderen in subtropische en tropische landen in Sub-Sahara Afrika, Latijns Amerika, China en Zuid en Oost Azië.

Volgens de WHO richtlijnen is éénmaal per jaar ontwormen van alle schoolkinderen (dus zonder voorafgaande screening) gewettigd bij een STH prevalentie van >20% en tweemaal per jaar bij een STH prevalentie van >50%.  Additionele preventie bestaat uit het  dragen van slippers, veilig drinkwater en een goed functionerend toilet op school. Handen wassen voor het eten en na WC gebruik zijn belangrijke preventieve maatregelen die de prevalentie van diarrhee en luchtweginfecties van schoolkinderen aanmerkelijk verkleinen. Vaak zijn er niet voldoende voorzieningen op school om ‘Fit for School’ uit te voeren. Als de regionale onderwijsautoriteiten en het lokale schoolpersoneel hun fiat geven aan een pilot, moet de NGO contact zoeken met oudercommissies van de school. Bij ouders kunnen heel andere ideeën bestaan over zo’n programma. In de Filippijnen worden oudercommissies van scholen geïnformeerd over het belang van ‘Fit for School’. Pas als zij het belang zien zijn ze bereid mee te helpen aan voorzieningen op school waardoor ‘Fit for School’ uitvoerbaaar wordt. Door die participatie krijgen ze het gevoel dat het ‘Fit for School’ hun programma is. Maar voordat het zover is dat ouders in beweging komen is veel uitleg en voorlichting nodig, ook om allerlei misvattingen uit de wereld te helpen.

NGO’s kunnen vaak het geduld niet opbrengen om deze route te volgen en gaan zelf aan de slag met het maken van voorzieningen op school, maar die benadering levert geen lange termijn duurzaamheid op. ‘Fit for School’ moet gedragen worden door de lokale gemeenschap, die dit programma als eigen geadopteerd heeft.

Voor de invoering van ‘Fit for School’ in de Filippijnen, Indonesië, Laos en Cambodia is een brochure gemaakt met veel gestelde vragen en antwoorden over tandenborstels. Uit de inhoud van die brochure (Q & A about toothbrush hygiene in school-based oral health programmes) blijkt hoeveel vragen onder de bevolking en de autoriteiten er alleen al leven over tandenborstels.

Daarnaast bestaan er ook vaak misvattingen onder de lokale bevolking over  mondgezondheid. Percepties over mondgezondheid zijn sterk afhankelijk van de locatie. Zo bleek uit onderzoek in India onder de plattelandsbevolking dat meer dan 80% van de ondervraagden misvattingen had over mondgezondheid. De meest voorkomende misvatting was dat het gebruik van tabak (roken of kauwen) tegen cariës en parodontitis helpt. Meer dan de helft van de ondervraagden wist niet dat goede mondhygiëne (tandenpoetsen met fluoridetandpasta) cariës en parodontitis kan voorkomen. Daarnaast waren er misvattingen over fluoride en bijna niemand wist dat fluoride zeer effectief is tegen cariës. En dan hebben we het alleen nog maar over aspecten van mondgezondheid.

Bij de invoering van het tweemaal jaarlijks uitreiken van een albendazole tablet (400 mg) of mebendazole tablet (500 mg) door onderwijzers in het ‘Fit for School’ programma in de Filippijnen waren veel ouders in eerste instantie tegen 1) omdat hun kind geen wormen had, 2) omdat als je zo’n tablet slikt de wormen door de ogen naar buiten komen, waardoor je kind blind wordt, 3) omdat de wormen door de oren naar buiten komen waardoor je kind doof wordt.

Daarnaast waren onderwijsinstanties tegen het idee dat onderwijzers tabletten zouden uitreiken aan kinderen, want ‘onderwijzers zijn geen verplegers’. Het is duidelijk dat ‘Fit for School’ alleen kan draaien als zowel de onderwijs- als de gezondheidsinstanties erbij  betrokken worden en ‘Fit for School’ als hun gezamenlijke programma zien.

Bij de uitvoering van een pilot kan ook gekeken worden of kinderen uit hogere klassen als leiders bij het programma kunnen worden ingezet. Het is belangrijk dat de dagelijks terugkerende activiteiten zoveel mogelijk door de kinderen zelf worden uigevoerd. Als alle voorzieningen en materialen aanwezig zijn kan dat ook en houden onderwijzers alleen toezicht.

Bovendien wil de overheid weten of  door ‘Fit for School’ ziekten en schoolverzuim afnemen en school prestaties toenemen. Daarom moet aan het begin van de pilot een nullijn onderzoek worden uitgevoerd van de belangrijkste te beïnvloede variabelen.

Na 3-4 jaar kan dan evaluatie onderzoek uitwijzen wat de effecten zijn geweest. Voor vergelijking moeten ook 2-3 controle scholen (geen ‘Fit for School’) bij het evaluatieonderzoek betrokken worden.

Zie hier een verslag van het Fit for School programma in de Filipijnen.